Özgür iradeye sahip bir bilgisayar geliştirmek

Yeni bir çalışma özgür iradeyi taklit edecek bir yapay zekanın mümkün olup olamayacağını değerlendiriyor…

Özgür iradeye sahip misiniz? Kendi kararlarınızı verebiliyor musunuz? Yoksa daha çok, yalnızca sizi oluşturan parçaların gerektirdiği şekilde hareket eden bir otomat gibi mi davranıyorsunuz? Muhtemelen çoğu insan gibi siz de özgür irade adını verdiğimiz şeye sahip olduğunuzu düşünüyorsunuzdur. Kararlarınız önceden belirlenmemiş, aksi yönde karar verebilme imkanınız da mevcut.

Yine de bilim adamları size atomlardan ve moleküllerden oluştuğunuzu ve bunların da fizik yasalarına tabi olduğunu söyleyebilirler. O halde temel olarak atom ve moleküller açısından baktığımızda herhangi bir başlangıç noktası için gelecek tahmini yapabiliriz. Bu ise özgür irade, alternatif eylemler ve kararlara yer bırakmıyor gibi görünüyor.

Kafanız karıştı değil mi? Son derece haklısınız. Bu, felsefede uzun zamandır çözülmemiş önemli sorunlardan biri olmuştur. Spekülasyonlar en küçük ölçeklerde doğanın belirsizliğini gösteren kuantum teorisi için anahtar rol oynasa da ikna edici bir çözüm bulunmamaktadır. İşte büyüleyici olan tam da bu. Araştırma alanım kuantum teorisinin temellerini kapsıyor. Dolayısıyla şunu sordum:

Özgür irade makroskobik kuantum fenomeni olarak düşünülemez miydi?

Bu soruya yanıt aramak üzere yola çıktım.

Kuantum özgür irade

Konuyla ilgili, küçük bir kütüphaneyi dolduracak yeterli felsefe literatürü var. Eğitimli bir bilim insanı olarak, probleme şu soruyu sorarak yaklaştım: Kanıt nedir? Araştırmam ne yazık ki bazı yönlerden özgür irade ve temel fizik arasında hiçbir bağlantı göstermedi. Özgür iradenin bir kuantum olayı olup olamayacağına dair onyıllardır süregelen felsefi tartışmalar asılsız bir efsaneyi takip ediyor.

Bir sahnede iki zarfla karşı karşıya olduğunuzu hayal edin. Size zarflardan birinin içinde 100 sterlin olduğu, diğerinin ise boş olduğu söylensin. Herhangi bir zarfı seçmekte özgürsünüz; ancak her nasılsa sizin seçtiğiniz zarf her defasında boş olan zarf oluyor ve sihirbaz sürekli kazanıyor. Bu, özgür irade hissiyatımızın düşündüğümüz kadar güvenilir olmadığını ya da en azından, eğer varsa, manipülasyona tabi olduğunu ima eder.

Bu, kendi karar verme süreçlerimizle ilgili farkındalığımızı sorgulayan çok çeşitli örneklerden sadece bir tanesidir. Psikoloji, sosyoloji ve hatta sinirbilimden elde edilen kanıtlar hep aynı mesajı veriyor: Nasıl karar verdiğimizin farkında değiliz ve kendi iç gözlemimiz zihinsel süreçlerimizin nasıl işlediğine dair bir kanıt olarak güvenilir değildir.

Öyleyse, bu soyut özgür irade kavramına kanıt nedir? Kanıt yok. Bunu nasıl test edebiliriz? Test edemiyoruz. Nasıl tanıyabiliriz? Tanıyamıyoruz. Dolayısıyla, özgür irade algımız ile kuantum teorisine özgü belirsizlik arasındaki varsayılan bağlantı, bu nedenden ötürü kanıtlarla desteklenmemektedir.

Fakat özgür irade deneyimimiz var ve bu deneyim bir gerçek. Öyle ki, temel fizikle olan söz konusu bağlantıyı çürüterek ilerlemek ve niçin bir şeyin aksi yönünde başka bir şeyler yapma hissiyatımız olduğunu keşfetmek istedim. Bu algı, her molekülün vücudumuzdaki kesin konumunu bilmemizle ilgili bir şey değildir; fakat karar verme sürecimizi, davranışımızı gerçekten değiştirecek şekilde nasıl sorguladığımızla ilgili her şeydir.

 

Yapay özgür irade

Bir bilim insanı olarak benim için bu, bir özgür irade modeli geliştirip bu modeli test etmek anlamına geliyordu. Fakat bunu nasıl yapardık? Bir bilgisayar programı ile taklit edebilir miydim? Başarılı olsaydım bilgisayarım veya robotum nasıl test edilirdi?

Bu konu önyargıyla doludur. Muhtemelen, kanıt olmaksızın kardeşim özgür iradeye sahipken bilgisayarımın özgür iradesi olmadığına dair bir varsayımda bulunurdunuz.  Bu yüzden duygusal yönden tarafsız bir problem ortaya atacağım: Dünya'ya bir uzaylı inse, onun bizim gibi özgür iradeye sahip bir varlık mı yoksa sofistike bir otomat mı olduğuna nasıl karar verirdiniz?

zgeozguriradebilg.jpg

Tuhaf bir şekilde, felsefi literatür özgür irade testlerini hesaba katmıyor gibi görünüyor. (Görsel neurosciencenews.com isimli adresteki The Conversation haber bülteninden alınmıştır.)

 

Tuhaf bir şekilde, felsefi literatür özgür irade testlerini hesaba katmıyor gibi görünüyor; ancak bir bilim insanı olarak, modelim için bir teste sahip olmam şarttı. İşte benim cevabım: eğer sağ elinizle yazı yazıyorsanız iseniz, adınızı sağ elinizde bir kalem tutarak yazacaksınız. Tahminen, neredeyse her zaman böyle yapacaksınız. Fakat bir özgür iradeniz var, aksini de yapabilirdiniz. Bir meydan okumaya cevap vererek veya kendinize meydan okuyarak bunu kanıtlayabilirsiniz. Biri size bu konuda meydan okuduğunda sol elinizle iyi yazabilirsiniz. Bu test, özgür irade konusunda oldukça ayırt edici bir testtir ve muhtemelen sadece iyi dengelenmiş 50:50 seçimleri değil, bağımsızlığınızı gösteren ve sizi bir otomattan ayıran gerçekten nadir olayları düşünebilirsiniz.

Buna dayanarak, uzaylıyı elini alevin yanına koymak gibi olağandışı ve işe yaramaz, hatta belki de biraz zararlı olabilecek bir meydan okumayla test ederdim. Bunu özgür iradenin kanıtı olarak kabul ederdim. Nihayetinde, test için bir robot programlanmayacaktı.

 

Özgür iradeli bilgisayar

Bu davranışı çevreden gelen girdilere cevap veren bir hedef arama bilgisayar programıyla başlayarak en basit ve en doğrudan yolla modellemeye çalıştım. Bu programlar yaygın olarak sosyoloji, ekonomi ve yapay zeka disiplinleri genelinde kullanılmaktadır. Hedef arama programı o kadar genel ki sadece insan davranışlarının basit modelleri için değil, aynı zamanda cep telefonunuzdaki pil tasarrufu programı gibi donanımlar için de geçerlidir.

Özgür irade için bir hedef daha ekliyoruz: Özgürlüğünü savunmak. Bilgisayar programı bu hedef ve arzuyu karşılamak üzere verilen iki seçenekten “diğer”ini seçmek gibi zorlu bir işe cevap verecek şekilde dizayn edildi. Bu kadar basit. Kendiniz test edin, zorluklar dışarıda olabilir veya bunu siz kendi başınıza üretiyor olabilirsiniz. Sonuç olarak mevzu, özgür iradenizin olduğu çıkarımına nasıl vardığınız değil mi?  

Temelde program bugünün bilgisayarlarında uygulanabilir. Bir zorluğu tanımak ve hatta kendi zorluklarını yaratmaya yeter derecede ve günümüz teknolojisinin erişebileceği kadar karmaşık olmalıdır. Bununla birlikte, kendi kişisel bilgisayarımın özgür irade kullanmasını istediğimden emin değilim.

 

Çeviri: Zeynep Gizem EMİR

Kaynak: http://neurosciencenews.com/ai-free-will-8654/

Kaynakça:

The Conversation (2018, March 17). How to Build a Computer With Free Will. NeuroscienceNews. Retrieved March 17, 2018 from http://neurosciencenews.com/ai-free-will-8654/

Güncel Bilim