On bir yıl önce, meslektaşlarım ve ben, dünya çapında yılda yaklaşık 2 milyon insanın mantar enfeksiyonlarından öldüğünü tahmin ediyorduk. Son tahminime göre bu rakam bugün neredeyse iki katına çıkmış durumda: Yaklaşık 3,8 milyon ölüm. Bu, toplam küresel ölümlerin yaklaşık %6,8'ini oluşturuyor. Koroner kalp hastalığı muhtemelen dünyadaki toplam ölümlerin %16'sından sorumludur ve onu %11 ile inme takip etmektedir. Dumana bağlı akciğer hastalığı (KOAH) toplam ölümlerin %6'sını oluştururken mantar enfeksiyonu bu 3.228.000 ölümün yaklaşık üçte birinden sorumludur. Diğer karşılaştırmalı küresel ölüm istatistikleri pnömoniyi 2.600.000 (bir kısmı mantar) ve tüberkülozu 1.208.000 (bunun 340.000'ini muhtemelen teşhis edilmemiş mantar hastalığı oluşturmaktadır) olarak vermektedir.
The Lancet Infectious Diseases dergisinde yayımlanan bu tahminlere ulaşmak için, gerçekte teşhis ve tedavi edilen mantar vakaları ile gözden kaçanların oranı hakkında bir değerlendirme yaptım. Mantar hastalığı teşhisi son 10 ile 15 yılda büyük gelişme göstermiş olsa da bu testlere hem erişim hem de bu testlerin fiili kullanımı sınırlıdır ve bu durum sadece düşük gelirli ülkelerde geçerli değildir. Örneğin Güney Afrika, mantar menenjiti ve kan dolaşımı mantar enfeksiyonu için imrenilecek bir teşhis hizmetine sahiptir, ancak çok yaygın bir başka mantar olan Aspergillus'un neden olduğu enfeksiyonlar için teşhis hizmeti yoktur. Bu eksiklikler gereksiz ölümlere önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Aspergillus enfeksiyonlarının zamanında, ideal olarak 48 saat içinde teşhis edilmesi her yıl milyonlarca hayat kurtarabilir.
En önemli ölümcül mantarlar, akciğer enfeksiyonlarına neden olan Aspergillus fumigatus ve Aspergillus flavus'tur. Etkilenen kişiler arasında astım, tüberküloz ve akciğer kanseri gibi akciğer hastalıkları olanların yanı sıra lösemili, organ nakli yapılmış ve yoğun bakımda olan kişiler de bulunmaktadır. Bu insanların çoğu, doktorları mantar hastalığı olduğunu fark etmediği ya da çok geç fark ettiği için ölmektedir. Ancak ölümlerin birçoğu da teşhis testlerinin yavaş yapılmasından ya da hiç yapılmamasından ve etkili antifungal ilaçların bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Mantar kültürlerine dayalı testler, gerçekten mantar enfeksiyonu olan kişilerin yalnızca üçte birini tespit edebilmektedir.
Lösemi hastasında deri, akciğerler ve beyni tutan ve sonuçta ölümcül olan yaygın Aspergillus flavus enfeksiyonu.
Ne yazık ki antibiyotik direncinde olduğu gibi antifungal direnç de büyüyen bir sorundur. Ürünlere belirli türde mantar ilaçları püskürtülmesi, azoller olarak bilinen bir grup antifungal ilaca karşı direnç oranlarını büyük ölçüde artırmaktadır.
Candida enfeksiyonları sepsisin bir nedenidir ve kan dolaşımında bulunur. Ayrıca diyabet ya da böbrek yetmezliğiyle – ya da her ikisiyle – bağlantılıdır ve büyük bir ameliyat ya da travma sonrasında da ortaya çıkabilir. Bu mantar bağırsak mikrobiyomunun normal bir parçasıdır, ancak çok hasta olduğumuzda bağırsak duvarından geçerek kan dolaşımına karışır.
Dünya genelinde 1,5 milyondan fazla insanın yaşamı tehdit eden Candida enfeksiyonundan etkilendiği ve yılda yaklaşık 1 milyon kişinin öldüğü göz önünde bulundurulduğunda, acilen daha iyi teşhis testlerine ihtiyacımız var. Mevcut kan kültürü testleri, yaşamı tehdit eden Candida enfeksiyonlarının yalnızca %40'ını tespit edebilmektedir.
AİDS'ten kaynaklanan ortalama 600.000 ölümün yaklaşık %50'si mantar enfeksiyonlarından kaynaklanmaktadır. Kriptokok menenjitinin bir ölüm nedeni olarak ortadan kaldırılması için, kısmen ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri ve Dünya Sağlık Örgütü öncülüğünde küresel çapta büyük çabalar sarf edilmektedir. Ayrıca AİDS alanında, Afrika ve Güneydoğu Asya'da histoplazmoz konusunda daha iyi testler kullanılarak çok daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Bu hastaların çoğuna yanlışlıkla TB teşhisi konulmakta ya da ölümcül Histoplazma enfeksiyonu fark edilmeden ya da tedavi edilmeden TB ile ikili enfeksiyon geçirmektedirler.
Kara Mantar
Dünyanın ilk büyük ölçekli mukormikoz salgını Hindistan’da COVID'i takip etti. Mukormikoza neden olan mantarlar dokuların kan akışını engelleyerek ölü dokulara neden olur ve bu nedenle halk arasında "kara mantar" olarak adlandırılır.
2012 yılında, meslektaşlarım ve ben küresel çapta yaklaşık 10.000 mukormikoz vakası olduğunu tahmin ediyorduk. Hindistan'daki COVID salgını en az 51.000 vakaya yol açtı - COVID için aşırı steroid kullanımına (çok yüksek dozda ve çok uzun süre) ve kötü kontrol edilen diyabet gibi faktörlere atfedilebilecek büyük bir artış.
Hindistan'da bir KBB servisinde kara mantar enfeksiyonu şüphesi olan bir hasta (Haziran 2021).
Aspergillus ve Candida enfeksiyonları da dünya genelinde yoğun bakımdaki COVID hastalarında çok daha yaygındı. Aslında mantar hastalığındaki COVID artışı, mantar hastalığından kaynaklanan bu yeni yayımlanan insidans ve mortalite rakamlarının bir araya getirilmesinde dikkate alınmamıştır, bu nedenle daha da yüksek olabilirler.
Çifte darbe
İnfluenza nedeniyle yoğun bakıma yatırılan kişilerde yaşamı tehdit eden Aspergillus enfeksiyonu görülme sıklığı da yüksektir ve Aspergillus teşhisi konulsa bile ölüm riski iki katına çıkmaktadır. Gerçekten de doktorlar ve bilim insanları, mantar enfeksiyonları ve grip ya da başka bir solunum yolu virüsü salgınından korkmaktadır.
Mantar alerjisi ile şiddetli veya kötü kontrol edilen astım arasında da güçlü bir ilişki vardır. Astım yaygındır ve insanlar yaşlandıkça giderek daha sorunlu hale gelmektedir. Mantar astımı olan kişiler genellikle çeşitli ilaçlara ihtiyaç duyar ve ateşlenmelere, acil servis ziyaretlerine ve hastaneye yatışlara katlanırlar. Astımı kontrol altına almaya yönelik tüm çabalara rağmen, dünya genelinde her yıl tahminen 461.000 kişi astım nedeniyle veya son hastalıklarının bir bileşeni olarak ölmektedir.
Mantar hastalıkları burada kalmaya devam edecek. Çevremiz onlarla sarılı ve onlar bağırsaklarımızda ve cildimizde yaşıyorlar.
Mantarlar için aşı yoktur. Ciddi mantar hastalıkları, sadece birkaç istisna dışında, sağlıklı insanlarda ve küflü evlerde veya iş ortamlarında yaşayan veya çalışanlarda, insanlar zaten hasta olduklarında ortaya çıkar. Dolayısıyla doğru ve zamanında teşhise ihtiyaç vardır ve bu nedenle mantarları çok ciddiye almamız gerekir.
NOT: Makale The Conversation sitesinden tercüme edilmiştir.