Türk Bilim ve Teknoloji Tarihçiler’nin uzun bir süreden (hiç değilse 1980’den) beri araştırmayı ihmal ettikleri dönemlerden birisi de Cumhuriyet Dönemi’dir. Bunun kanaatime göre iki temel sebebi bulunmaktadır:
1. Bu dönemin henüz tarihsel bir araştırmanın konusu olabilecek kadar zamansal bir derinlik kazanmadığı inancı ve
2. Bazı siyasal ve yöntemsel sebepler yüzünden Selçuklu Dönemi ve Osmanlı Dönemi gibi Cumhuriyet Dönemi öncesi çağların aydınlatılmasının öncelikli olduğu inancı.
Bu inançlar, maalesef Cumhuriyet Dönemi’ne ilişkin tarihsel araştırmaların ve bunlara dayalı politik yorumların yetersiz kalmasına yol açmıştır.
***
Daha fazla ileri gitmeden önce mevcut literatürde öne çıkan bazı genel başvuru çalışmalarını hatırlamakta yarar vardır:
Aydın Sayılı, Atatürk ve Bilim, (Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı Külliyatı), Cilt 1, Editör: Remzi Demir, Derleyen: İnan Kalaycıoğulları, Ankara 2008.
Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara 1982.
Sevtap İshakoğlu-Kadıoğlu, İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi Tarihçesi (1900-1946), İstanbul 1998.
Horst Widmann, Atatürk ve Üniversite Reformu, Çevirenler: Aykut Kazancıgil ve Serpil Bozkurt, İstanbul 2000.
Osman Bahadır, Bilim Cumhuriyetinden Manzaralar, İstanbul 2000.
Osman Bahadır, Cumhuriyetin İlk Bilim Dergileri ve Modernleşme, İstanbul 2001.
Güneş Kazdağlı, Atatürk ve Bilim, Ankara 2002.
Kansu Şarman, Türk Promethe’ler, Cumhuriyet’in Öğrencileri Avrupa’da (1925-1945), İstanbul 2005.
Geçmişten Geleceğe Türk Bilim ve Teknoloji Politikaları, TÜBA, Ankara 2005.
Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Politikaları, Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul 2005.
Metin Özata, Atatürk, Bilim ve Üniversite, Ankara 2007.
Türkiye’de Bilim ve Kadın (Çalıştay), Eskişehir 2007.
Fritz Neumark, Boğaziçi’ne Sığınanlar, Türkiye’ye İltica Eden Alman Bilim, Siyaset ve Sanat Adamları, 1933-1953, Çeviren: Talip Doğan Karlıbel, İstanbul 2008.
Remzi Demir ve Doğan Atılgan, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası, Elli Portre, Ankara 2008.
Cumhuriyet ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Hazırlayanlar: Remzi Demir ve Doğan Atılgan, Ankara 2008.
Cumhuriyet ve Bilim, Editör: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Eki, Cilt 48, Sayı 1, Ankara 2009.
Emre Dölen, Türkiye Üniversite Tarihi, Beş Cilt, İstanbul 2009-2010.
Türkiye’de Bilim ve Kadın Kongresi Bildirileri, Hazırlayan: Günseli Naymansoy, Eskişehir 2009.
Ergun Türkcan, Dünya’da ve Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Politika, İstanbul 2009.
Remzi Demir ve İnan Kalaycıoğulları, Tantalos’un Çocukları, (Cumhuriyet Dönemi’nde Bilim ve Tekniğe Genel Bir Bakış), İstanbul 2010.
Arnold Reisman, Nazizmden Kaçanlar ve Atatürk’ün Vizyonu, Çeviren: Gül Çağalı Güven, İstanbul 2011.
Mete Cankaya, Türkiye Teknoloji Tarihi (Tarım Alet ve Makineleri, Demir Çelik Üretimi ve Demiryolu Teknolojileri), Ankara 2014.
İrfan Elmacı, Tanzimat’tan Günümüze Türkiye Teknoloji Tarihi (İlaç, Kimyevî Gübre, Petrol Teknolojileri), Ankara 2015.
Kasım Karakütük, İkinci Vatan ve Ankara Üniversitesi (1933-1970), Ankara 2016.
Halit Çelikbudak, Yurtsuz Kalanlar, Goethe Almanyası’ndan Atatürk Türkiyesi’ne Sığınan Alman Biliminsanlarının Öyküsü, İstanbul 2016.
Sevtap İshakoğlu Kadıoğlu ve Gaye Şahinbaş Erginöz, Belgelerle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Mülteci Bilim Adamları, İstanbul 2017.
İnan Kalaycıoğulları, Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi’nde Bilim, İki Cilt, İstanbul 2020.
Mustafa Selçuk, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi (1900-1933), Ankara 2021.
Burada takdim edilen bibliyografyanın bir hayli eksik olduğunun farkındayım; ancak bu kadarı bile, tarihsel araştırmaların umumiyetle bazı konular (meselâ eğitim ve üniversite) üzerinde yoğunlaştığını ve genel bir perspektif oluşturmaktan çok uzak kaldığını göstermektedir. Özellikle bu süreç esnasında bilimsel gelişmelere yapılan katkılar ve teknoloji transferi ve adaptasyonuna yönelik tartışmalar üzerinde hemen hemen hiç durulmamıştır.
2023 yılına girdiğimiz, yani Cumhuriyetimizin kuruluşunun üzerinden takriben bir asrın geçtiği bu günlerde yukarıda bahsi geçmiş olan inançların inandırıcılığı iyice azalmış ve tarihçilerimizin önünde yeni bir ufuk açılmıştır.
Bu imkânı iyi değerlendirmek gerekir; çünkü herkesin malumu olduğu üzere yakın dönem tarihçiliği -yorum aşamasındaki risklere rağmen- hem günümüzün anlaşılması ve hem de geleceğin tasarlanması bakımından büyük potansiyellere sahiptir. Neo-liberalizmin, “iklim krizi”nin çıkardığı sorunlar yüzünden post-modern söylemelere yatırım yaparak bilimin itibarını hem Dünya’da hem de Türkiye’de aşındırmaya çabaladığı çağımızda, bu çalışmaların çok daha elzem hale geldiği aşikârdır.
ÇAĞRI
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün açtığı yoldan kararlı adımlarla yürüyen Türkiye Cumhuriyeti, bu yıl 100. yaşını kutlayacaktır.
Bilim ve teknoloji alanlarında bir yüzyıl boyunca neler yaptık?
Henüz bu başarı öyküsünü bütün yönleriyle betimlemekten ve tartışmaktan çok uzağız!
Bilim ve Ütopya, bu sayısından itibaren bizim için hayatî öneme sahip olduğunu düşündüğümüz bu konuya eğilecek ve bazı sayılarının tamamını ve bazı sayılarının ise bir kısmını bu konuya tahsis ederek bilginlerimizin ve mühendislerimizin gün yüzüne kavuşmamış başarılarını sergilemeye çalışacaktır.
Bunun ulusal bir mesele olduğuna inanıyoruz!
Bu nedenle, bütün araştırmacılarımızı bir yıl boyunca çıkacak sayılarımıza daha önce yayımlanmamış belgeler-görseller eşliğinde makaleleriyle katkıda bulunmaya davet ediyoruz.