31 Mart 1325/13 Nisan 1909 isyanı tarihimizin karanlık safhalarından biridir. Rumi takvimle 31 Mart’ta başladığı için bu adla anılmıştır. İsyanın ilk günü hükümet istifa etmiş, isyancılar yedi gün İstanbul’a hakim olmuştur. İstanbul’da başlayan isyanı Bursa, Erzurum-Erzincan ve Adana ayaklanmaları izlemiştir. Askeri bir isyan olarak başlamasına rağmen, din adamları ve medrese öğrencilerinin katılmasıyla dini bir hal almıştır. On üç gün süren isyanı konumlarını ve Meşrutiyeti korumak isteyen İttihatçıların Selanik’ten getirdiği “Nigehban-ı Hürriyet” (Hürriyetin koruyucusu) adını verdikleri 4. Avcı Taburu askerleri başlatmış, pek çok kan akıtılmış, Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Üç gün süren çarpışmalar sonunda sıkıyönetim ilan edilmiş; II. Abdülhamid tahttan indirilerek Selanik’e sürgüne gönderilmiş, yerine V. Mehmed Reşad geçmiştir. İsyan sonunda pek çok kişi Divan-ı Harbi Örfi Mahkemesi’nde yargılanarak idam, hapis ve sürgün cezalarına çarptırılmıştır. Türk siyasi tarihine bu isyan ile irtica kavramı girmiştir.
İsyanın kronolojisi, 1908’de Selanik’te 3.Ordu’da başlayan muhalif olayları ana hatları ile, 31 Mart’ı ayrıntıları ile ele almaktadır.
Prof. Dr. Oğuz AYTEPE
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü E. Öğretim Üyesi
Yazının tamamını Bilim ve Ütopya dergisinin nisan sayısında okuyabilirsiniz…