Jön Türklerin önderliğinde gerçekleşen 1908 Devrimi, sadece en ücra köşelerine kadar Osmanlı topraklarında değil, Avrupa’dan Amerika’ya dünyanın önemli merkezlerinde de büyük yankı uyandırdı. Cenazesinin kaldırılması ve mirasının paylaşılması planlanan, halkı küçümsenen Türkiye’den beklenmeyen böylesine köklü bir değişim, özellikle Avrupa’da ilgi odağı olmuştu. Jön Türk Devrimi’ni ve yaşanan gelişmeleri, yakından takip etmek üzere gazetecilerden yazarlara akademisyenlerden siyasetçilere birçok kesim Türkiye’ye akın etmişti. Türkiye’ye gelen yabancı aydınlar, daha sonra izlenimlerini farklı şekillerde kaleme almışlardı. O dönem dünya basınında “1908 Devrimi” incelemeleri, kitap ve makaleleri geniş yer tutuyordu.
Bunlardan özellikle Rusya’ya ait olanlardan birçok örneği Arda Odabaşı’yla yazdığımız Stambulskie Novosti’de Jön Türk Devrimi: Türkiye’de Çıkan İlk Rusça Gazete başlıklı kitapta aktarmıştık. Bu yazımızda ise daha önceki çalışmalarımızda değerlendirmediğimiz iki Rus aydınının Jön Türk Devrimi üzerine izlenim ve değerlendirmelerine yer vereceğiz.
1908 Devrimi’ne duyulan şaşkınlık ve kıskançlık
Bunlardan ilki P. A. Medvedev’in “Probujdenie Turtsii (Oçerki)” (Türkiye’nin Uyanışı (Denemeler)) başlıklı eseri.(2) Kitap, devrimden hemen sonra 1908 yılında Rusya’nın Saratov kentinde basılmış.
Medvedev, kitabının hemen girişinde Türkiye’de yaşanan devrimin basında ve daha da sık toplum içinde şaşkınlıkla karşılandığını belirtir. Öyle ki Türkiye’ye dair cehaletin yuvası olduğu, bunun doğal sonucu halk kitlelerinin aydınlanmadığı tasavvuru hâkimdir. Türk yönetiminin barbar olduğu konusunda da düşünceler yaygındır. Medvedev’e göre istibdattan anayasal düzene hızla geçiş, herkesi hayrete düşürmüştür, ancak doğruyu söylemek gerekirse, herkesi de kıskandırmıştır. Ardından Medvedev, şaşkınlıklarının Türklerin hayatı hakkında coğrafi komşuluğa ve kendilerinin de sıkça mücadele ettiği bazı siyasi, toplumsal, ekonomik koşulların benzerliğine rağmen çok az bilgiye sahip olduklarını kanıtladığının altını çizer.
Dr. Mehmet PERİNÇEK
İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü
Yazının tamamını Bilim ve Ütopya dergisinin nisan sayısında okuyabilirsiniz…