6 Eylül 2017’de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinde SXP 1062 isimli bir atarcanın aksama (glitch) yaptığını duyurduğumuz bir keşif makalesi yayımladık. Bu makalemiz aynı gün Royal Astronomical Society tarafından basın bülteniyle duyuruldu. O günden bu yana basında bu keşiften söz ediliyor ve keşfimiz pek çok meslektaşımızın da ilgisini çekmeye devam ediyor.
Çalışmamızda SXP 1062 isimli atarcanın yörünge parametrelerini hesaplayarak bulunduğu çift yıldız sistemini daha iyi anlama yolunda bir katkı sağlamış, ayrıca kaynağın dönüş frekansının ve ışıma gücünün uzun dönemli takibini yapmıştık. Bu detaylı çalışmada, daha önce sadece radyo atarcaları ve magnetarlarda gözlenen türde bir aksamanın varlığını da gösterdik.
Bu çalışmamızın Türkiye adresli olması ve çalışmamızda sadece Swift, XMM-Newton ve Chandra X-ışını gözlem uydularının genel kullanıma açılmış arşiv verilerinden yararlanmış olmamıza dikkat çekmek istiyoruz. Güncel konuları takip edip alanınızdaki gelişmelere geniş bir bakış açısıyla yaklaşmanız, hiç de büyük bütçelere gerek kalmadan özgün değere ve yaygın etkiye sahip çalışmalar yapabilmenizi mümkün kılabiliyor. SXP 1062 çalışması böyle bir çalışmaya tipik örnek olarak gösterilebilir.
Samanyolu’nun meşhur uydu gökadalarından biri olan Küçük Macellan Bulutu’nda yer alan SXP 1062 atarcası, 2012 yılında 1062 saniye periyodunda (başka bir deyişle 0,9416 mHz frekansında) atımlarıyla keşfedilmiştir. Bir çift yıldız sisteminde yer alan ve “Be” tipi eş yıldızından kütle aktarımı yapan bu atarcanın X-ışınlarındaki atımlarının kaynağı kütle aktarımıyla atarcanın manyetik kutupları civarına düşen plazmanın kütleçekim potansiyel enerjisindeki dramatik azalıştır. SXP 1062, bu yönüyle sıradan bir kütle aktarımı yapan X-ışını atarcası olarak görülebilir.
Öte yandan -keşfettiğimiz aksamanın yanı sıra- SXP 1062’yi ilginç kılan iki özelliği daha mevcuttur: Genç olmasına rağmen yavaş dönüyor olması ve sıra dışı şiddette manyetik alanı.
SXP 1062’nin genç olduğunu düşünmemizin en önemli nedeni, bir süpernova kalıntısının hemen yanında yer almasıdır. Yani bu atarca henüz doğduğu ortamın dışına çıkacak kadar zaman geçmemiş; hem atarca kalıntıdan pek uzaklaşamamış hem de kalıntı uzaya henüz dağılıp da görülemeyecek kadar seyrelememiştir. Aslında eş yıldızından kütle aktarımı yapıp da bir süpernova kalıntısıyla ilişkisi süregelen pek fazla atarca da yoktur. Bu yönüyle nadide sayılabilecek bu genç atarca SXP 1062’nin tahmini yaşının 10 bin ile 40 bin yıl arasında olduğu düşünülmektedir.
Prof. Dr. Sıtkı Çağdaş İnam*
Arş. Gör. Muhammed Miraç Serim**
Dr. Şeyda Şahiner***
Danjela Çerri-Serim****
Prof. Dr. Altan Baykal*****
* Başkent Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
** ODTÜ Fizik Bölümü Doktora Öğrencisi
***ODTÜ Fizik Bölümü Doktora Sonrası Araştırmacısı
**** ODTÜ Fizik Bölümü Doktora Öğrencisi
***** ODTÜ Fizik Bölümü
Yazının tamamı Bilim ve Ütopya'nın aralık 2017 sayısında!