Mars'ta fırtına ve metan bulmacası

Mars’tan bu ay hem iyi hem de kötü haberlerimiz var. Mars’ta 5.5 yıldır araştırma yapan Curiosity araştırma robotunun iki büyük keşifle bizleri heyecanlandırmasının yanında, gezegende küresel çapta devam eden fırtına, 2004 yılında gönderilen Opportunity robotunu tehdit ediyor.
Mars’taki kum fırtınası, Dünya’daki yerel fırtınalardan çok farklı olarak neredeyse bütün gezegenin dörtte birini etkisi altına almış durumda. Sanırım hemen birçok kişinin aklına Marslı filminin başında gerçekleşen kum fırtınası ve ana karakter botanikçi Mark Watney’in fırtına sonrası Mars’ta mahsur kalması gelecektir. O sırada filme yapılan bilimsel eleştirilerden biri de Mars’ta bu kadar dehşetli bir fırtına olamayacağıydı. Aslında Mars atmosferinin, Dünya’nın atmosferinin sadece yüzde biri kalınlıkta ve %95’i karbondioksit içeren ince bir yapıda olmasından dolayı, buralardaki bir fırtınanın gücü Dünya’daki fırtınalara kıyasla çok daha düşük olacaktır. İlk olarak NASA'nın Mars Reconnaissance Orbiter isimli yörünge aracı ile 30 Mayıs’ta fark edilen bu fırtına her geçen gün güçlenerek gökyüzünü daha da karartmış durumda. Fırtınanın Opportunity’nin bulunduğu alanı etkileyeceği belli olduktan sonra, bir dizi önlem alınarak sadece hayati fonksiyonları açık tutulup bütün bilim faaliyetleri durduruldu. Opportunity’nin bütün enerji kaynağı Güneş panellerinden sağladığı elektrik olduğu için, toz fırtınasının Mars göğünü kaplaması, pillerini daha fazla şarj edemez hale getiriyor. Opportunity’nin halen bulunduğu kraterde sıcaklık, mevsimden mevsime 20 C dereceden, -80 C dereceye kadar değişim gösteriyor. Dolayısıyla piller belli bir süre içinde dolamaması, aracın donması ve iletişimi tamamen kaybetmemiz anlamına geliyor. Her ne kadar 3 haftadır fırtına devam etse de ümidimiz, Opportunity donmadan fırtınanın dinmesi.
Mars’tan alınan güzel haberler ise iki büyük keşfin NASA basın konferansı ile duyurulması oldu. NASA’nın keşif robotu Curiosity, hem Mars’ın atmosferinde mevsimsel değişme gösteren metan gazını keşfetti hem de Mars toprağında karmaşık organik moleküller tespit etti. Curiosity Mars’ta 5.5 yıldır, yani yaklaşık 3 Mars yılı süresince araştırmalar yapıyor (bir Mars yılı 687 Dünya günü). Burada hem atmosfer değişimini hem de yüzey toprağının altını kazarak jeolojik yapıtaşlarını inceliyor.
Robotun halen bulunduğu Gale kraterinde, Tunable Laser Spectrometer (TLS) isimli bilim enstrümanı 5.5 yıl boyunca sürekli atmosferi ölçerek veriler aldı. Daha önceden Mars Express uydusundan gelen verilere göre Mars’ta metan varlığı kanıtlanmış olsa da çok az seviyede bulunmuştu. Hatta TLS’in ölçebileceği seviyeden daha da düşük olduğundan dolayı metan ile karşılaşma, pek beklenen bir şey değildi. Ancak Mars’ta mevsimsel değişimler olmaya başlayınca bu verilerin değerlendirilmesi ile miktarı mevsimden mevsime değişen metan gazı ile karşılaşılmış oldu. Metan gazının başka bir gezegende keşfedilmesinin çok ilginç olmasının sebebi, Dünya atmosferinde bulunan metan gazının %95’inin oluşumunun biyolojik süreçler neticesinde yani metanojenik bakteriler vasıtasıyla gerçekleşiyor olması. Bu bakteriler oksijensiz ortamlarda üreyen anaerob türde bakteriler olup, bataklıklar, çöplükler, göletler ya da et tüketiminin artmasıyla gelişen hayvancılık ve özellikle ineklerin sindirim sisteminden kaynaklanan gaz çıkışı ile metan gazı oluşuyor.

Dr. Umut YILDIZ 
Astrofizikçi - NASA/JPL-Caltech

Astrofizik