1914-1918 yılları arasında, Birinci Dünya Savaşı yıllarında iktidardaki İttihat ve Terakki Fırkasının görüşlerinin sözcüsü olan Tanin gazetesi, Rusya’daki 1917 Ekim Devrimi haberlerini okuyucularına ayrıntılarıyla vermiştir. Ekim Devrimi üzerine Tanin başyazılarıyla Osmanlı kamuoyuna sunulan siyasi-askerî değerlendirmeler ayrı bir çalışmada yayımlanmıştır. Bu yazıda devrimin güncel seyri, Tanin’deki haberlerle aktarılacaktır.
Dünyanın ilk işçi sınıfı devrimi Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (Bolşevik) önderliğinde 25 Ekim (yeni usulde Gregoryen takvime göre 7 Kasım) 1917’de Petersburg’da başladı. Dünya kamuoyu, özellikle Rusya’nın müttefikleri İngiltere, Fransa, ABD gibi emperyalist ülkelerin basını, gerçekleşen bu iktidar değişikliğinin yerel ve kısa süreli olacağı düşüncesindeydi. Ancak, Bolşevik Partisi işçi, asker ve köylü kitlelerinin temel talepleri doğrultusunda oluşturduğu siyasetlerle iktidarı hızla ve neredeyse kan dökmeden ele geçirdiği gibi hem ilk silahlı direnişlerle mücadeleden hem sömürücü sınıfların başlattığı beş yıl süren iç savaştan zaferle çıktı.
Dünyanın ilk sosyalist devrimi beklenmedik bir anda gelmiş ve başarısıyla bütün dünyayı şaşkınlığa sürüklemiştir. Bunu gazete haberlerinin zaman içindeki dağılımından da anlayabiliyoruz. Devrimden önceki üç hafta içinde (15 Ekim-7 Kasım) Tanin’de yayımlanan Rusya haberlerinin sayısı otuz sekiz iken devrimden sonraki üç hafta içinde (7-30 Kasım) bu rakam üç mislinden fazla artarak yüz otuz sekiz olmuştur. Bu altı haftalık süre içinde Tanin’de yayımlanan Rusya ile ilgili yüz yetmiş altı haber taranmış, devrim günlerinin havasını ve devrimin dünyada yarattığı sarsıntıyı yansıtan haberler bu yazıda sunulmuştur.
Haber kaynakları
Tanin’deki Rusya haberlerinin yarısı iki İskandinav başkentinden gelmektedir; çoğunluğu Stockholm, küçük bir kısmı Kopenhag çıkışlıdır. Stockholm’ün Petersburg’a coğrafi yakınlığının yanı sıra Osmanlı İmparatorluğunun savaş nedeniyle Petersburg ile bağlantısının bulunmaması bu durumun nedenidir. Osmanlı basını, haberleri tarafsız ülke İsveç’ten almak zorunda kalmıştır. Stockholm çıkışlı haberlerin çoğunda ana kaynak olarak Petersburg Telgraf Ajansı gösterilmektedir. Den (Gün), Reç (Söz), Russkiye Vedomosti (Rusya Haberleri), Ruskoye Volya (Rus İradesi), Novaya Jizn (Yeni Hayat), Novoye Vremya (Yeni Zaman), Dyelo Naroda (Halkın Davası) isimli Rus gazetelerinden de haber aktarılmıştır. Bazı Avrupa gazeteleri ile haber ajanslarının muhabirlerine az sayıda atıf yapılmıştır. Devrimden on bir gün sonra 18 Ekim’de ilk kez Izvestiya (Haberler) gazetesi kaynaklı bir haber Stockholm’den dünya basınına verilmiştir.
İngiltere ve ABD basınındaki Bolşevik Devrimi haberleri ile Fransa ve Japonya çıkışlı birer haber gene tarafsız bir ülke olan Hollanda’nın Amsterdam ve Rotterdam şehirleri üzerinden gelmiştir İstanbul’a. Tüm haberlerin beşte birini oluşturmaktadır bunlar.
Osmanlı İmparatorluğunun savaştaki müttefiklerinin başkentleri Berlin, Viyana ve Peşte çıkışlı haberler ise haberlerin yaklaşık yüzde otuzudur. Bunların küçük bir kısmı Zürih ve Cenevre kaynaklıdır. Berlin’den verilen haberlerin birinde Fransızların Paris’ten Petersburg’a gönderdikleri telsiz iletisine atıf yapılmaktadır.
Prof. Dr. Hamit Zafer KARS
Yazının tamamı Bilim ve Ütopya'nın kasım (2017) sayısında!