Dr. Michael TOMASELLO
Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü
Bilim ve Ütopya: “İnsan İletişiminin Kökenleri” adlı kitabınız geçtiğimiz aylarda Türkçeye kazandırıldı. Türk okuyucular bu kitapta neler bulacaklar? Onlara ne sunuyorsunuz?
Michael Tomasello: Kısaca dilin kökenlerine ilişkin evrimsel bir anlatı bulacaklar. Bu anlatı, bilhassa işaret etme ve hareketlerle iletişim kurma gibi insana özgü jestleri içeren dilsel olmayan iletişimle başlıyor. Kitap, büyük maymunlar ve dil öncesi evredeki bebekler üzerinde gerçekleştirilen geniş kapsamlı deneysel araştırmalara dayanıyor.
Bu çalışmayı hazırlama sürecinizden bahsedebilir misiniz?
Bilişsel bilim alanında Jean Nicod Ödülünü almam üzerine bir konferans serisi düzenlemiştim. Kitaba da işte bu konferanslardaki sunumları derleyerek başladım.
“İnsan iletişimi” denince akla ilk olarak “dil” geliyor. İnsan iletişiminin kökeninde “dil” mi var? Biz birbirimizi anlamaya ve birbirimize anlatmaya nasıl başladık?
Öyle durumlar olur ki, tamamen farklı dilleri konuşan iki insan, birbirleriyle gayet iyi iletişim kurabilir hale gelir. Bu, özellikle de somut bir mesele üzerine birlikte çalışmalarını gerektiren durumlarda geçerlidir. Bunun sebebi, iki kişi arasında herhangi bir ortak dilin kullanılmadığı böyle bir durumda işaret ederek veya vücut dilini kullanarak iletişim kurmanın oldukça etkili olmasıdır.
İnsan iletişimini “işbirliği modeli”yle açıklıyorsunuz. Karşılıklı yardımseverlik ve işbirliğinin insan iletişimindeki rolü nedir?
İnsanlar, diğer insanlarla bilgi ve duygu paylaşımı amaçlı iletişime büyük maymunlardan çok daha sık girerler. İşbirliği modelinin motivasyon kısmı burada yatıyor. Buna ek olarak, siz benim bir yöne doğru bakmam için işaret edecek olursanız kendi kendime “Neden oraya bakmamı istiyor ki?” diye sorarım ve neyi kastettiğinizi anlayabilirim. Böyle yaparım, çünkü aslında neyin ilgimi çekeceğini bildiğinizi bilirim. Yanıta ulaşmak için ise “ortak zemin”e danışırım; işaret ettiğiniz yönde acaba ortak zeminimize uygun ne var? Ortak maksatlılık, işbirliği bilincini oluşturur.
İşbirliğine dayalı iletişim süreci yalnızca insanlara mı has? Diğer primatlarda benzer süreçlere rastlıyor muyuz? Örneğin maymunlarda da duygu ve bilgi paylaşımı oluyor mu, insanlardaki gibi bilgilendirme amaçlı işaret ediyorlar mı?
Diğer primatlarda işbirliğine dayalı iletişim diyebileceğimiz türden bir iletişim biçimi göremiyoruz pek. Bazı büyük insansı maymunlar insanlarla iletişim kurarken nesnelere işaret edebiliyorlar, ancak bunu neredeyse her zaman bir şey talep etmek için yapıyorlar. Diğer bireyleri bilgilendirmek ya da bir şeyle ilgili heyecanlarını paylaşmak gibi bir hedefleri yok.
Söyleşinin tamamını Bilim ve Ütopya'nın ağustos 2017 sayısında okuyabilirsiniz...