Küçük etçil dinozorların gökyüzünü keşfi: Kuşların evrimi

"Hayatta kalan en güçlü ya da en akıllı tür değil, değişime en iyi adapte olandır”

Charles DARWIN

Yakutların Balıkçıl ve Yaban Ördeği Efsanesi’nde Ana Yaratıcı, bir dünya yaratmaya karar verir ve ana maddesi toprak olacak bu yaratma olayında kırmızı boyunlu balıkçıl ile yaban ördeğini denizin dibinden toprak getirmeleri için görevlendirir. Yabanördeği, denizin dibinden toprakla döner ve Ana Yaratıcı, bu toprakla dünyayı yaratır. Balıkçıl ise, denizin dibinden toprak getiremediği için Ana Yaratıcı tarafından cezalandırılır; yeryüzünden kovulur ve suda yaşamaya mahkûm edilir. Yakutların bir başka yaratılış destanında denizin dibinden toprak çıkarma görevi, Tanrı tarafından Şeytan’a verilir. Şeytan, bir kırlangıç olarak denizin dibine dalar ve toprağı çıkarır. Yine Yakut Türklerinde şamanın kartaldan türediğine inanılır; yer ile göğün arasındaki çelik kapıyı tutan çift başlı bir kartaldır. Sadece Türk mitolojisinde değil birçok mitolojide, flamalarda, bayraklarda, devletlerin sembollerinde, paralarda, pullarda, tablolarda, heykellerde, gravürlerde, minyatürlerde, edebi eserlerde, bale ve müzikte ve rüyalarımızda kuşlar karşımıza çıkar.  

Kuşlar uçabilen omurgalı hayvanlardır, çoğu gündüz aktiftir (diurnal), mükemmel görme yetenekleri vardır, renk ve harekete karşı duyarlıdırlar. Trake ve bronşların bağlandığı bölgede çok gelişmiş syrinks adı verilen ses çıkarma kutusuna sahiptirler. Vücudu hafifletmek amacıyla büyük kemikler içerisinde hava boşlukları bulunmaktadır. Derilerinde salgı bezleri yoktur. Sadece kuyruk kökünde yağ bezi bulunur. Deri üzerinde dış iskelet görevi yapan ve epidermisten meydana gelmiş tüyler, bacaklarda ise epidermisten oluşan pullar bulunur. Üyeleri iki çifttir. Ön üyeler uçmayı sağlamak için kanat şeklini almıştır. Arka üyelerse yürümeye, yüzmeye, tırmanmaya ve eşinmeye uyum göstermiştir. Ayaklarında dört tane parmak vardır. Ağız keratin yapıdaki bir gaganın ucunda bulunur. Gaga beslenme biçimine bağlı olarak değişiklik gösterir. Günümüzde yaşayan kuşlarda diş yoktur. İskelet tamamen kemikleşmiştir. Kalpleri iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört gözlüdür. Bir çift aort yayından sadece sağ aort yayı bulunur. Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerin iç organlar arasında ve kemiklerin içinde bulunan ince çeperli hava keseleri ile bağlantısı vardır. Homoterm (sıcakkanlı) hayvanlardır. Boşaltım sistemi metanefroz tip böbreklerdir (sürüngen, kuş ve memelilerde görülen gelişmiş böbrek). Boşaltım maddesi yarı katı haldedir. Beyinlerinden 12 çift sinir çıkar. Ayrı eşeylidirler (dişi ve erkek bireyler vardır). Erkeklerde bir çift testis, sperm kanalı ile kloaka açılır (son bağırsağın dışarıya açıldığı; dışkının ve idrarın belli bir süre tutulabildiği ve eşeysel üretimin akıtıldığı ortak ve tek olan vücut açıklığı). Dişilerde yalnız sol yumurtalık ve sol yumurta kanalı gelişmiş, sağdakiler körelmiştir. İç döllenme görülür. Tümü ovipardır ve yumurtaların gelişmesi için kuluçkaya yatarlar. Amniyon, koriyon, allantois gibi embriyonik zarlar embriyonel gelişim sırasında yumurtanın içinde oluşur. Megapodes üyeleri dışındakilerin tümünde yavru bakımı görülür. Günümüzde yaşayan en büyük kuş Afrika’da yaşayan deve kuşu Struthio camelus’dur. 2-2,5 m boyunda 150 kg ağırlığında olabilir. En küçük kuşlardan olan Kolibri’lerde (sinek kuşu) boy 5-6 cm ağırlık 2-3 gr kadardır.

Doç. Dr. Burçin Aşkım GÜMÜŞ • Gazi Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji (Zooloji) Bölümü

 

Yazının tamamı Bilim ve Ütopya'nın ağustos 2018 sayısında!

Biyoloji