Bilinenin dışında bir gök bilimci: Tycho Brahe

Tyge (Latinleştirilmiş ismiyle Tycho) Brahe, 14 Aralık 1546’da günümüzde İsveç sınırları içerisinde, o zamanlar ise Danimarka’da bulunan Skane’de doğdu. Her ikisi de Danimarka’nın soylu ailelerinden olan Beatte Bille ve Otto Brahe’nin en büyük oğulları olan Tycho, iki yaşındayken amcası Jürgen Brahe ve eşi Inger Oxe tarafından evlat edinildi. Kendi çocukları olmayan aile, Jürgen’in ölümüne kadar Tycho’ya baktılar.

1553 yılında üvey ailesiyle beraber Vordinborg’a giden Tcyho orada okula başladı. Öz babası Otto her ne kadar Latince öğrenmenin zaman kaybı olduğunu düşünse de, üvey ailesi bu alanda eğitim görmesi konusunda daha hevesli ve destekleyiciydi.

19 Nisan 1559’da Kopenhag Üniversitesi’ne giren Tycho, amcasının hayalini takip ederek hukuk okumaya başladı. Aynı zamanda farklı disiplinlerdeki konular üzerine de çalışan Tcyho, sonunda astronomi ile ilgilenmeye başladı. Aslında onu astronomiyle ilgilenmeye iten asıl olay 21 Ağustos 1560’da gerçekleşen Güneş tutulmasıydı. Bu olayın gerçekleşmeden önce tahmin edilmiş olması Tycho’yu çok etkileşmişti ve onu astronomiyle ilgili çalışmalar yapma konusunda teşvik etmişti. Profesörlerin de yardımıyla kendisine bu konuda yardımcı olabilecek bir gök günlüğü ve kitaplar edindi.

Ailesi, Tycho’nun yurtdışında da eğitim görüp tecrübe edinmesi gerektiğini düşünüyordu ve bu amaçla 1562 yılının Şubat ayında bir refakatçiyle beraber Leipzig Üniversitesi’ne  gitmek üzere yola koyuldu. Astronomi, resmi olarak onun çalışma konuları içinde yer almıyordu ama yine de birkaç astronomi kitabı ile beraber Dürer’in takımyıldızı haritasını da edindi. Leipzig Üniversitesi’ndeyken gözlemler yapmaya başlayan Tychon, 1563 Ağustos’undan itibaren de bu gözlemleriyle ilgili notlar tutmaya başladı. Kayıt altına aldığı ikinci gözlem ileride kariyerinde çok önemli bir yere sahip olacak olan Jüpiter’le Satürn’ün kesişmesi olayıydı. Ne Kopernik’in ne de Batlamyus’un bulguları bu olay için kesin tarihi belirtememişti. Ama daha on yedisinde bile olmayan Tycho, onlardan daha iyi olabileceğini düşünüyordu ve daha sonra da bunu kanıtlayacaktı.

Tycho, ilerleyen zamanlarda Leipzig Üniversitesi’nde kendisine daha kesin tahminler yapabilmesi için ipuçlarını öğreten Bartholomew Schultz ile çalışmaya başladı. Ama aslında daha hassas tahminlerin iyi aletlerle yapılabileceğini de biliyordu. Bu nedenle de gerekli malzemeleri edinebilmek için araştırmaya başladı.

Mayıs 1565’de evine geri dönen Tycho, amcasının ölümünden sonra, 1566 yılında, yeniden yolculuk yapmaya başladı. Önce Wittenberg, daha sonra da Rostock’daki üniversitelere gitti. Rostock’tayken başka bir Danimarkalı öğrenciyle girdiği bir tartışma sonucunda burnunun bir kısmını kaybetti. Bu olaydan sonra Tycho astronominin yanı sıra tıp ve simya ile de ilgilenmeye başladı. 1567’de eve döndükten sonra kendine altın ve gümüşten yapay bir burun yaptırdı. Bu sırada babası kendisine politik bir kariyer oluşturmaya çalışsa da Tycho onu, kendisiyle beraber birkaç seyahat daha yapmak konusunda ikna etti. Önce yeniden Rostock’a, daha sonra da Basel, Freiburg ve Augsburg’a gitti. Geliştirilmiş aletler kullanarak gözlemler yapmaya devam ederken bir yandan da yeni ve daha gelişmiş bir aletin giderlerini karşılayabilmek için yardım bulmayı başarmıştı. Neredeyse bir ay içinde kocaman bir alet inşa etti ve onu, sponsorunun şehir dışındaki arsasına kurdurttu. Aletin verdiği sonuçlar son derece hassastı, fakat o kadar ağırdı ki kurulumu için birçok kişinin uzun süre boyunca çalışması gerekiyordu. Dolayısıyla bir gecede sadece tek bir gözlem yapmaya vakit kalıyordu. Tycho bir süre sonra bu sefer de tahtadan yeni bir kadran inşa etmeye başladı.

Babasının hasta olduğu haberini aldıktan sonra 1570’in son günlerinde evine geri döne Tycho, 1571 yılının Mayıs ayında babasını kaybetti. Bir süre sonra, amcası Steen Bille’in de yardımı ile Herravad Manastırı’nda bir gözlemevi inşa etmeye başladı. İkili, aynı zamanda bir simya laboratuarı da kurmaya başladı, çünkü simya Tycho’nun başlıca ilgi alanlarından biri olmuştu bile.

1572’de Tycho, kendi kasabasından bir kadın olan Kirsten Jorgensdatter ile tanıştı ama kendisi soylu sayılmasına karşılık kadın halk tabakasından olduğu için evlenemediler ve bu nedenle beraber yaşamaya başladılar.

Eylül 1574’de Kopenhag Üniversitesi’nde astronomi dersleri vermeye başladı ama bir sonraki ilkbaharda bu işten ayrılarak yeniden yola koyuldu. Yaptığı seyahat sırasında Kassel’e de yolu düşünce oradaki gözlemevini inceleme fırsatı bulan Tycho, burada kullanılan tekniklerden çok etkilendi. Daha sonraları kendi gözlemevini tasarlarken de buranın dizaynından yararlanacaktı.

1575’in sonlarında Danimarka’ya dönmeden önce Basel, Frankfurt ve Venedik’i de ziyaret eden Tycho, bu uzun yolculuğu sırasında Danimarka’dan ayrılıp Basel’a yerleşmeye karar verdi. Ama Danimarka Kralı Frederick, en seçkin bilim insanlarından biri olan Tycho’yu kaybetmeyi göze alamayınca onu Danimarka’da kalmaya ikna etmek için çeşitli tekliflerde bulundu. Tycho’nun çekici bulmadığı birkaç tekliften sonra Kral Frederick ona, Hven Adası’nı vermeyi teklif etti. Böylece bu çekici tekliften sonra

Tycho, bu adada bodrum katında simya laboratuarı bulunan “Uraniborg” denilen gözlemevini inşa etti ve sonraki yirmi yıl boyunca burada önemli gözlemler yaptı.

Tycho’nun Uraniborg’da yaptığı en ilginç gözlemlerden birisi 13 Kasım 1577’de bir kuyrukluyıldız keşfetmesi oldu. Gözleminden sonra kuyrukluyıldız ile ilgili kozmolojik sonuçlara varan Tycho, yıldızın dünyaya, aydan daha yakın olmadığını keşfetti. Bu da Aristoteles’in kozmos modeli ile çelişen bir sonuçtu. Hatta araştırmaları sonucu bu kuyruklu yıldızın Venüs’ten bile daha uzaktan geçtiğini fark etti.

1584 Tycho’nun yeni aletler yapma konusunda en aktif olduğu yıllardan biriydi ve bu sırada da yeni aletleri için artık küçük gelen Uraniborg’un hemen yanına “Stjerneborg” denen bir gözlemevi daha inşa etti.

Tycho, belki de bugün en yaygın olarak güneş sistemi teorisi ile biliniyor. Bu teoriye göre Dünya, etrafında Ay ve Güneş’in döndüğü bir merkez konumundaydı ve diğer gezegenler de aynı zamanda Güneş’in etrafında dönüyordu. Aslında daha genç olduğu yıllarda Tycho, Kopernik’in Güneş merkezli sistem teorisine inanıyordu ama bunun kanıtlarla desteklenmesi gerektiğini düşündüğünden ve herhangi bir kanıt da bulamadığından zaman içinde bu görüşten uzaklaştı.

1597’de gözlemevini kapatarak Kopenhag’a giden Tycho, bir süre sonra işleri yolunda gitmeyince başka bir yerde destek bulmak umuduyla ailesini de alarak Danimarka’yı terk etti.

Prag’da yeniden çalışmalarına başlayan Tycho, Kutsal Roma İmparatoru 2. Rudolph’dan destek aldı ve 38 yıllık gözlemlerinden yararlanarak astronomik tablolar oluşturmaya başladı. Tabloların adı sponsoruna övgü olarak “Rudolphi- ne Tabloları” olacaktı ama Peter Vok Ursinus Rozmberk’in sarayında yediği akşam yemeğinden 11 gün sonra hayatını kaybetti. Ölümünün nedenine dair zehirlendiği iddiaların da yer aldığı birkaç mitten en ilginç olanı, belki de idrar kesesinin patlaması nedeniyle öldüğü fikridir. Bu iddiaya göre Tycho, Rozmberk’in sarayındaki yemek sırasında dönemin kuralları uyum sağlayıp kibar davranmaya çalışarak tuvalete gitmek için masadan kalmak istememiş ve sonucunda da idrar kesesi patlamıştır. Ancak, Kepler’in Tycho’nun ölümü üzerine yazdığı yazı göz önünde bulundurulduğunda, bilim insanlarına göre semptomlar Tycho’nun aslında idrar yolları enfeksiyonuna sahip olduğunu da gösterebilir.

Kaynakça

BBC News (2012). ‘No foul play’ in astronomer death. [Çevrimiçi] http://www.bbc.com/news/science-environment-20344201 [Son erişim tarihi: 14 Mart 2014].

O’connor, J. ve Robertson, E. (2003). Brahe biography. [Çevrimiçi] http://www.history.mcs.standrews.ac.uk/Biographies/Brahe.html [Son erişim tarihi: 14 Mart 2014].

The Galileo Project (2014). Tycho Brahe (1546- 1601). [Çevrimiçi] http://galileo.rice.edu/sci/brahe.html [Son erişim tarihi: 14 Mart 2014].

Pınar YURT

Bilim Tarihi