Deneysel embriyolojinin kurucusu Wilhelm Roux, 1894 yılında embriyoloji ile evrimsel biyoloji arasındaki bağlantıları koparırken, embriyolojinin bir gün tekrar evrimsel biyoloji ile bağlantılı çalışacağını söylemişti. Aradan yüzyıl gibi bir zaman geçtikten sonra tekrar bu bağlantının kurulmaya başlanması, embriyoların gelişim mekanizmalarının incelenmesinin (ontojenik), evrimsel olarak (filojenetik) incelenmesinden daha hızlı bilgi sağlayacağının öngörülmesi ile olmuştur ve de filogenetik sürece ışık tutabilmek için tek tek embriyonel gelişim mekanizmalarının aydınlatılmasını sağlamıştır.
Bu süreç günümüzde Evo-devo denilen evrimsel gelişim biyolojisi isimli yeni bir disiplin ile devam etmektedir. Bu alan dünya üzerindeki yaşamın çeşitliliğini açıklamaya ve tanımlamaya çalışır. Daha basit olarak ‘Evolution and development’dan türeme Evo-devo akronimi ile tanımlanmakta ve karşılaştırmalı biyoloji ve genetik araştırmalarının yapıldığı alan olarak bilinmektedir.
Bu alanda, dünya üzerindeki yaşam çeşitliliğini açıklamaya ve tanımlamaya yönelik araştırmaları ile gelişim genetikçileri ve popülasyon genetikçileri çalışmaktadır. Bu alan, daha sonraları, farklı türler arasında rejenerasyon kapasiteleri arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri çalışarak, evrimi anlamaya çalışan Evorego akronimi ile Anton Barreiro-Iglesias tarafından önerilen yeni araştırma alanının doğmasını sağlamıştır (Anton Barreiro-Iglesias, 2012). Evorego araştırmacıları, türler arasında rejenerasyon kapasitelerinin değişiminde rol oynayan genetik ve biyolojik farklılıkları incelemeye odaklanmıştır ve Evorego alanı, evrimi daha iyi anlamamızı sağlamanın yanı sıra, rejenerasyonu nasıl kaybettiğimizi ve tedavi amaçlı bu yeteneğin yeniden kazandırılıp kazandırılamayacağı sorularına cevap bulmamıza da yardımcı olacaktır. Çoğunlukla tek tür içinde gelişimsel ve ekolojik çalışmalar şeklinde yürüyen rejenerasyonu anlamaya yönelik araştırmalarla Evorego’nun karşılaştırmalı yaklaşımı ile elde edilecek veriler rejenerasyonu anlamaya yönelik bilgi birikimini çok hızlandıracaktır.
Bu makalede; Evorego yaklaşımı ile karşılaştırmalı biyoloji ve genetikçilerin elde ettiği bulgular tartışılacaktır.
Doç. Dr. Ayşen GÜNEL-ÖZCAN
Hacettepe Üniversitesi Kök Hücre Bilimleri ABD
Kök Hücre Araştırma ve Uygulama Merkezi
Yazının tamamı Bilim ve Ütopya'nın şubat 2018 sayısında!