Genlerden oluşan kromozomlar canlılığın cinsiyet ve yaşamsal özelliklerini ifade eden yapılardır. İnsanlarda cinsiyeti X ve Y kromozomu belirler. Birçok tek hücreli canlıda ise cinsiyet kromozomu bulunmaz, yaşamsal faaliyetlerini otozomal (vücut ile ilgili özellikleri belirleyen) kromozomlar üzerinden sürdürürler ve yeni nesillere gen aktarımını eşeysiz üreyerek yaparlar. Cinsiyetsiz olarak başlayan yaşam nasıl oldu da dişi ve erkek diye cinslere ayrıldı?
Her kompleks canlı, cinsiyet tayini için kromozomlara gerek duymazken, birçok hayvan ve bitki cinsiyet kromozomu ile ayrışırlar. Dişi ve erkek çiftleşerek yeni bir canlıya hayat verir, atalarından aldığı genleri oğul döllere aktarır. Dişi ve erkek özelliklerini ifade eden cinsiyet kromozomları 1906 yılında Nettie Stevens tarafından ilk defa kın kanatlılarda (beetles) keşfedilmiştir. Stevens, dişilerde yedi çift benzer kromozom gözlemlerken, erkeklerde bir çift kromozomun görünüş olarak birbirinden farklı olduğunu fark etmiştir. Bu kromozomları X ve Y olarak adlandırırken, dişilerin erkeklerden iki X kromozomu ile ayrıştığını bulmuştur(1). Peki evrimsel olarak X ve Y kromozomları nasıl bir yolculuk geçirdi?
Dilek KILIÇ
Uzman Moleküler Biyolog
Bu yazının tamamını Bilim ve Ütopya'nın ağustos sayısında okuyabilirsiniz...