Dünyada milyonlarca yıla dayanan evrimsel süreçte, bugünkü karakterini ve fonksiyonunu kazanmış olan dokuların, yenilenme (rejenerasyon) kapasiteleri, insanoğlunun başka gezegenlerde koloni kurması hayalleri gerçekleşmesi durumunda nasıl değişecektir? Bu sorunun cevabı, Elon Musk gibi yatırımcılar sayesinde gelecekte bulunabilecektir.
Elon Musk, kurucusu olduğu PayPal şirketinden kazandıklarını internet, temiz enerji (Tesla) ve uzay (SpaceX) teknolojilerine yatırmıştır. Neden? Musk, atmosferinde delikler açılmış dünyamızın deliklerini temiz enerji ile kapatmaya çalışmayı hedeflerken, B planı olarak da Mars’ta koloni oluşturma hayalleri kurmaktadır. Elon Musk’ın etkileyici sunumunu youtube’dan izlediğimde, yeni nesillerin Uzay’a ve Mars’a biyolojik adaptasyonu için yapılacak araştırmalara ne kadar yatırım yaptığını düşünüyordum ki, Uluslarası Uzay İstasyonunda inşa edilen SpaceX’in ilk kapsülü Dragon’un, 5400 pound’luk kargosunda önemli deney örnekleri ile dünyaya dönmek üzere olduğu ile ilgili haberler internet sayfalarında gözüme ilişti. Bu kargoda ‘Mikrogravity expanded stem cells’ (‘mikro-yerçekiminde üretilen kök hücreler’) ve ‘tissue regeneration bone-defect’ (‘kemik hasarında doku rejenerasyonu’) isimli iki önemli çalışmanın örnekleri vardı. Bunlardan ilki; yer çekiminin olmadığı ortamda kök hücreler çoğalabilecek mi, embriyo gelişebilecek mi gibi sorulara cevap bulma çalışmalarının yolunu açmaya yönelikti. İkinci çalışma ise, yerçekimi olmayan ortamda doku yenilenmesi ve iyileşmesi olabilecek mi gibi sorular için öncü çalışma niteliğindeydi.
‘Mikrogravity expanded stem cells’ araştırmasının ana sorumlusu, Mayo Clinic’de transfüzyon tıp uzmanı ve tümör immünoloji araştırmacısı olan Dr. Abba Zubair’dir. Tedavi için daha hızlı kök hücre çoğaltma yollarını arayan Dr. Zubair, mikro-yerçekimli ortamda daha hızlı kök hücre çoğalabileceği düşüncesinden yola çıkarak, uzayda kök hücreleri üretmeye yönelik çalışmalarını hayata geçirmeyi başarmıştır.
Bilim ve Ütopya dergisinin bu ‘Kök Hücre’ kapak dosyasında; okurlara sadece dünya şartlarında kök hücreleri, ‘Prometheus(1) etkisi’ olarak da bilinen hasarlı doku yenilenmesi (rejenerasyon) ile ilgili bilimsel araştırmalardaki yaklaşımları açıklamak ve de güncel kök hücre tedavilerinin geldiği düzeyi anlatmak amaçlanmıştır. Ayrıca, ‘Pandora’nın kutusunun açılma etkisi’ yaratmamak için, Kök Hücre temel araştırmalarından çıkan ‘yenilenme’ ile ilgili bilgilerin tedavi için güvenli olarak kullanılmasında klinik araştırmaların ve bu alana yapılacak yatırımların önemi, okuyucuların dikkatine sunulmuştur. Uzay yolculuğuna çıkacak insan ve diğer canlıların, doku yenilenmesi sorunlarının neler olabileceği ve bunların nasıl çözülebileceği konusundaki tartışmalar ise derginin bu sayısının kapsamı dışındadır; ama ütopya değildir.
Dipnot
(1) Prometheus: Yunan mitolojisinde Titan İapetos’un dört oğlundan en akıllı ve en bilge olanı Prometheus, geleceği önceden görebilme gücüne sahiptir. Bu gücü ile elde ettiği bilgiyi, Zeus’u karşısına alma pahasına da olsa, ölümlülere (insanlara) sunmaktan çekinmez. Zeus, ölümlüleri ve onların koruyucusu Prometheus’u cezalandırmak amacıyla ateşi Olympus’a saklar (böylelikle ölümlüler etlerini pişiremezler), ancak Prometheus Olympus’a çıkarak ateşin bir kıvılcımını alır ve rezene kabına koyarak ölümlülere götürür. Ölümlülerde ateşi tekrar gören Zeus, çok sinirlenir. Prometheus’u Kaukasos dağında kayaya bağlatarak, karaciğerini bir kartala (Ekhidna ve Typhondan doğma) her gün yedirtir ve karaciğer her gün tekrar oluşur. Böylelikle Prometheus, Herakles tarafından kurtarılana kadar süren sonsuz acı ile cezalandırılmıştır, (http://yunanmitolojisi.blogspot.com.tr/2007/09/prometheus.html).
Doç. Dr. Ayşen GÜNEL-ÖZCAN
Hacettepe Üniversitesi
Kök Hücre Bilimleri ABD Öğretim Üyesi
Bu yazı Bilim ve Ütopya'nın şubat 2018 sayısında!