Antik Yunan’ın ilk bilim insanı ve filozofu olarak anılan Thales, M.Ö. 624 yılında doğmuş ve M.Ö. 546 yılında ölmüştür. Bir tacir olan Thales, Yunanlı yedi bilgeden birisi olarak kabul edilmektedir. Antik Yunan’ın ilk filozofu, ilk bilim adamı olarak anılan Thales, Milet Okulu’nun (ya da İyonya Okulu) ilk temsilcisidir. Thales, aklıyla pratik yararın ötesine geçip akıl yürütmeye girişen filozofların ilki olarak anılır.
İyon düşüncesinin önemi, olguları mitolojik oluşumlara başvurmadan doğal nedenlerle açıklama biçimini esas almasıdır. Bu düşünce ekolünün temel sorunu töz (cevher) sorunudur ve töz; su, hava, ateş vb. somut bir şey olarak kabul edilmiştir. Bu anlayışla ilk kez Dünya’yı oluşturan ana maddenin ne olduğunun sorgulandığını görmekteyiz. Böylece Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarının deneysel bilgi toplama aşamasından, evreni açıklamaya yönelik akılcı bir sistemin kurulmasına doğru gidilmeye başlanmıştır. Bu elbette ki yeni bir doğa ve evren tasarımının ve onu açıklamaya yönelik yeni bir bilim anlayışının da başlangıcıdır. İyon düşüncesi tarihte Milet Okulu adıyla yer almıştır ve bu okulun ilk temsilcisi ünlü matematikçi Thales’tir. Thales, ilk Grek matematikçisi olarak anılır. Onun gayretleriyle geometrinin ilk defa dedüktif, yani tümdengelimsel bir bilim dalı haline geldiği söylenmektedir.
Thales aynı zamanda Antik Yunan’ın ilk astronomudur. Herodotos’un anlattığına göre Thales M.Ö. 28 Mayıs 585 yılında bir Güneş tutulması olacağını önceden tahmin etmiştir. Herodotos Tarih adlı eserinde (Kitap 1, 74) şöyle yazar: “ …Lidyalılarla Medler arasında beş yıl süren bir savaş çıktı, sık sık Medler Lidyalıları dövdüler, sık sık da onlar tarafından dövüldüler. Hele bir seferinde tuhaf bir gece savaşına tutuştular; savaş denk koşullar altında sürüyordu ki, altıncı yılda, bir çarpışma sırasında ve ortalığın en çok karışmış olduğu bir anda gündüz, birden yerini karanlığa bıraktı. Bu ışık tutulmasını Miletoslu Thales, İonialılara daha önceden bildirmişti; yılına, gününe kadar. Ama Lidyalılar ve Medler gün ortasında gece olduğunu görünce, çarpışmayı kestiler ve hemen bir anlaşma, bir barış sözleşmesi yaptılar.” Thales’in bu öngörüsü M.Ö. 4. yüzyılda yaşamış olan Eudemus’un Astronomi Tarihi adlı eserinde de yer alır. Ayrıca Diogenes Laertius (M.S. 180-240) konuyla ilgili olarak Ksenofanes (M.Ö. 5. yüzyıl), Herakleitos (M.Ö. 5. yüzyıl) ve Demokritos’a (M.Ö. 4. yüzyıl) atıf yapar. Yine Thales’in bu öngörüsünden M.S. 1. yüzyılda yaşamış olan Plinius, Doğa Tarihi adlı eserinde söz eder.
Thales’in yaşadığı dönemde M.Ö. 610-581 yılları arasında Milet’te tahminen 15 civarında Güneş tutulması gerçekleşmiştir. Bu tutulmalardan ikisini Thales’in gözlemlediği düşünülmektedir. Bunlardan ilki M.Ö. 30 Eylül 610, diğeri ise M.Ö. 9 Temmuz 597 tarihinde gerçekleşmiştir. Ayrıca M.Ö. 21 Eylül 582 ve M.Ö. 16 Mart 581 yıllarında da iki Güneş tutulması olayı Anadolu’da parçalı tutulma olarak gözlemlenmiştir. Yine M.Ö. 18 Mayıs 603 yılında Mısır’da yaşanan tutulmayı da Thales’in gözlemlediğini varsayabiliriz. Thales’in tahmin ettiği ve bahsettiği tutulmanın ise M.Ö. 28 Mayıs 585/584 yılında olduğu düşünülmektedir. Kimi astronomi tarihçileri bu tutulmanın M.Ö. 18 Mayıs 603 olduğunu öne sürseler de genellikle Thales’in M.Ö. 585/584 tarihindeki tutulmayı öngördüğü kabul edilmektedir.
Hikâye inanılmaz gibi görünmektedir. Ancak bu tarihi olgu Güneş tutulmasına ilişkin ilk öngörü müdür? Kayıtlara göre Thales, Mısır ve Mezopotamya’ya seyahatler yapmış ve buralardaki bilimsel bilgiyi Antik Yunan’a taşımıştır. Muhtemelen Thales bu uygarlıklara ilişkin eski astronomik kayıtları incelemiş olmalıdır.
Prof. Dr. Yavuz UNAT
Kastamonu Üniversitesi Felsefe Bölümü
Yazının tamamını Bilim ve Ütopya’nın Mayıs 2017 sayısında okuyabilirsiniz…