Doğumdan sonra, yeni doğan bebek, artık göbek kordonuna veya plasentasına gerek duymamaktadır. Fakat, kordonda bulunan kan; hasta bir bireyin hayatını kurtarabilir. Bu kişi kendi yakınlarından biri veya herhangi bir insan olabilir. Bunun nedeni, kordon kanının yeni kan yapabilen hematopoetik kök hücrelerce (HKH) zengin bir yer olmasıdır. HKH’ler kendilerini yenileyebilmektedir ve ihtiyaca göre devamlı olarak, periferik kanda (PK) bulunan tüm olgunlaşmış kan hücrelerini yapabilmektedirler...
İlk başarılı kordon kanı nakli, yaklaşık 30 yıl once 1988 yılında gerçekleşmiştir. Beş yaşındaki Matthew Farrow, kalıtsal kemik iliği yetmezliği sendromu olan Fanconi anemisi hastasıydı. Bu hastalıkta, çeşitli DNA tamir mekanizmalarında yer alan enzimlerde mutasyonlar bulunmakta ve ağır kemik iliği yetmezliği, lösemi ve diğer kanserlerde görülebilmektedir. Tedavisi olmayan Fanconi anemi hastaları, 10 yaşına gelmeden, çoğu zaman da ağır kemik iliği yetmezliğinden veya lösemiden ölebilmektedir.
Matthew, zor durumdaydı, çünkü Matthew’un kendisine uygun HLA uyumlu bir kemik iliği vericisi (donörü) yoktu. Tam o sıralarda Matthew’ın annesi hamile kaldı ve doğum öncesi testlerle hamile olduğu kız çocuğunun hem sağlıklı (Fanconi anemisi mutasyonu taşımayan), hem de HLA uyumlu bir donör olduğu öğrenildi. Ancak, o zamana kadar daha önce dünyanın hiçbir yerinde kordon kanı nakli yapılmamıştı ve kordon kanı ile ilgili çalışmalar henüz deneysel düzeydeydi. Hatta, kordon kanı tıbbi atık olarak çöpe atılıyordu. O dönemde, New York Memorial Sloan Kettering Cancer Center’da çalışan Dr. Hal Broxmeyer, kordon kanında çok sayıda HKH olduğunu göstermiş ve bu hücrelerin kemik iliğindeki hücrelerin yerine kullanılabileceğini öne sürmüştü. Dr. Auerbach, uzun zamandır Fanconi anemisi üzerine çalışan ve “Fanconi Anemisi Kayıt Sistemi”ni oluşturan ünlü bir bilim insanıydı. Fanconi anemisinde kordon kanı naklinin klinik çalışmaları için hastayı arayan Dr. Auerbach, Matthew’ın bu çalışmaya uygun bir aday olabileceğini ifade etti.
Dr. Hal Broxmeyer ve pediatrik hematolog Dr. Joanne Kurtzberg, bu önemli kararı 5 yaşındaki Matthew ile paylaşıp kendisinden de onay alınca, Matthew’ın kız kardeşinden doğumdan sonra kordon kanı toplanmış ve dondurulup araştırma laboratuvarının sıvı azot tankında saklanmıştır. Herhangi bir olumsuzlukta kemik iliği gerekli olabilir düşüncesiyle, kordon kanı naklinin yapılması için Matthew’ın kız kardeşinin 6 aylık olması beklenmiştir, ancak kemik iliği nakline gerek kalmamıştır. Kardeşinin kordon kanı hücreleri ile başarılı nakil yapılan Matthew, şimdi otuzlu yaşlarda bir delikanlı olarak sağlıklı yaşamını sürdürmektedir.
Fanconi Anemisi için yapılan ve başarılı olan ilk kordon kanı naklinden sonra, HLA-uyumlu kordon kanı nakilleri lösemi ve başka kalıtsal hastalıklar için de kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde kordon kanı nakilleri başarıyla gerçekleştirilmeye devam etmektedir ve hatta kordon kanı nakillerinin bazı hastalıkların tedavisi için kemik iliği nakillerinden daha faydalı olabildiği gösterilmiştir. Örneğin, kemik iliği naklinden sonra sık görülen ve ciddi bir yan etki olan akut graft-versus-host (verici ile alıcı arasında erken gelişen doku reddi) hastalığı oranları kordon kanı naklinden sonra çok daha düşük oranlardadır.
Dr. Fatima AERTS-KAYA
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Kök Hücre Bilimleri ABD
Kök Hücre Araştırma ve Uygulama Merkezi
Yazının tamamı Bilim ve Ütopya'nın şubat 2018 sayısında!